Một khó khăn của sự sống: Đối phó với sự thay đổi
Trong một thế giới đầy thay đổi không ngừng, chúng ta dường như không thể tránh khỏi sự thay đổi. Mỗi ngày, mỗi giây, mỗi phân tử của chúng ta đều chịu ảnh hưởng từ những yếu tố bên ngoài, từ môi trường, đến con người, và cả những thay đổi nội tại. Những thay đổi này có thể là nhỏ nhặt, như một tỷ lệ DNA nhỏ hơi thay đổi, hoặc là lớn lao, như một cơn bão xoá sạch một khu vực đất. Tuy nhiên, có một điều chung là chúng đều có thể gây ra sức mạnh khác nhau, và đó là điểm cốt lõi của bài viết này: Cùng cấu trúc, nhưng khác nhau trong sức mạnh.
Cấu trúc là cơ sở của sức mạnh
Trong khoa học và tự nhiên, cấu trúc là cơ sở của tất cả. Các hạt siêu tinh thể, các phân tử hóa học, và các mô sinh vật đều có cấu trúc riêng. Cấu trúc này không chỉ là dạng hình bề ngoài mà thôi, mà còn là cách các hạt, phân tử, hoặc mô tương tác với nhau. Nó quyết định tính chất của chúng, khả năng của chúng, và thậm chí cả sức mạnh của chúng.
Một ví dụ hữu hình là cấu trúc DNA. DNA là cơ sở của di truyền của sinh vật. Mỗi tế bào trong cơ thể chúng ta chứa một chuỗi DNA dài gần 1 meter. Cấu trúc của DNA là bậc hai: hai dải dài gần 2 meter dọc với nhau, với các phân tử thân A (adenine) và T (thymine) kết nối trên một dải và các phân tử thân C (cytosine) và G (guanine) kết nối trên dải kia. Cấu trúc này cho phép DNA có thể được mã hóa và đọc dễ dàng, và là cơ sở cho sự di truyền của di truyền tử.
Nhưng cấu trúc không chỉ quyết định tính chất của DNA. Nó cũng có sức mạnh riêng. Nếu chúng ta thay đổi cấu trúc DNA một chút, dù chỉ là một phân tử, có thể gây ra bệnh ung thư hoặc các rối loạn di truyền. Điều này cho thấy cấu trúc là cơ sở của sức mạnh của một hệ thống.
Sức mạnh khác nhau do cấu trúc
Cùng cấu trúc không nhất thiết có sức mạnh giống nhau. Thay vào đó, sự thay đổi nhỏ nhất cấu trúc cũng có thể gây ra sức mạnh khác nhau. Một ví dụ hữu hình là cấu trúc của kim loại. Kim loại là vật liệu có cấu trúc phức tạp nhưng có thể được mô tả gần như một cấu trúc tiêu chuẩn: các nguyên tử kim loại dạng hình cầu hoặc hình hố kết nối với nhau theo một cách nhất định. Tuy nhiên, nếu chúng ta thay đổi cấu trúc này một chút, ví dụ như thay đổi kích thước hoặc hình dạng của nguyên tử kim loại, có thể gây ra sức mạnh rất khác nhau. Một kim loại có cấu trúc gọn gàng sẽ có độ cứng cao hơn so với một kim loại có cấu trúc rộng rãi.
Cũng vậy với sinh vật. Một tế bào có cùng cấu trúc DNA với tế bào khác nhưng do sự thay đổi nhỏ trong cấu trúc DNA (ví dụ như thay đổi một phân tử), có thể gây ra tế bào khỏe hay bệnh hoạn. Các tế bào bào chế khác nhau do sự thay đổi nhỏ trong cấu trúc protein hợp thành chúng. Các tế bào gan và các tế bào myết có cùng cấu trúc DNA nhưng do sự thay đổi nhỏ trong cấu trúc protein hợp thành chúng, chúng có sức mạnh hoạt động rất khác nhau.
Sự thay đổi cấu trúc: Một cơ hội cho sự phát triển
Sự thay đổi cấu trúc không chỉ là một khó khăn mà còn là cơ hội cho sự phát triển. Nó cho phép các hệ thống tự nhiên và nhân tạo có thể điều chỉnh và tối ưu hóa bản thân để phù hợp với môi trường mới mẻ. Ví dụ trong sinh học, các biến种 (mutation) là sự thay đổi cấu trúc DNA do xung tác với yếu tố bên ngoài (ví dụ như bức xạ). Những biến种 có thể gây ra tế bào mới hoặc bệnh hoạn, nhưng cũng là cơ hội cho sinh vật có thể tốt hóa bản thân để phù hợp với môi trường mới.
Trong công nghệ, sự thay đổi cấu trúc cũng cho phép chúng ta tạo ra những sản phẩm mới và hiệu quả hơn. Ví dụ trong điện tử học, các cấu trúc nano khác nhau cho phép tạo ra các thiết bị nano với tính năng riêng biệt. Các cấu trúc nano với kích thước từ nanomet đến micromet có thể được sử dụng để xử lý thông tin, di chuyển hạt nano, hoặc điều khiển quang quang. Các cấu trúc nano khác nhau cho phép chúng ta tối ưu hóa hiệu suất và tính năng của những thiết bị này.
Sự đối phó với sự thay đổi: Một chiến dịch cho sự tồn tại
Tuy nhiên, sự thay đổi cũng là một chiến dịch cho sự tồn tại. Nó cho phép các sinh vật và hệ thống tự nhiên phản ứng với những thay đổi bên ngoài và tìm kiếm sức mạnh mới. Ví dụ trong sinh học, các sinh vật có thể phát triển các cơ chế để đối phó với những căng khủng mới (ví dụ như kháng kháng thể). Các sinh vật có thể phát triển các biểu hiện mới hoặc sửa chữa các biểu hiện hiện có để phù hợp với môi trường mới mẻ.
Trong xã hội và kinh tế cũng vậy. Một quốc gia hoặc một doanh nghiệp có thể phát triển những chiến lược mới để đối phó với những thách thức mới (ví dụ như thị trường toàn cầu hóa). Họ có thể sửa chữa những lỗ hổng hiện tại hoặc phát triển những ưu thế mới để phù hợp với môi trường kinh tế và xã hội mới mẻ.
Kết luận: Sức mạnh khác nhau do cấu trúc nhưng cùng bản chất
Trong cuối cùng, dù có sức mạnh khác nhau do cấu trúc nhưng chúng vẫn cùng bản chất về cơ bản: sự thay đổi và sự phản ứng với sự thay đổi. Cùng cấu trúc không nhất thiết có sức mạnh giống nhau; nó chỉ là cơ sở cho sức mạnh khác nhau. Nó cho phép chúng ta hiểu rõ hơn về thế giới xung quanh chúng ta và cách chúng ta phản ứng với nó. Nó cho phép chúng ta tối ưu hóa bản thân để phù hợp với môi trường mới mẻ và phát triển những sức mạnh mới để phòng ngừa những rủi ro mới.
Sức mạnh là khả năng của một hệ thống để phản ứng với môi trường xung quanh; nó không chỉ liên quan đến cấu trúc riêng của hệ thống mà còn liên quan đến cách hệ thống tương tác với yếu tố bên ngoài. Nó là cơ sở cho sự sống và phát triển; nó là cơ sở cho sự tồn tại và tiến bộ của chúng ta trên hành tinh này. Vì vậy, khi chúng ta nói về "sức mạnh" của một hệ thống, chúng ta nói về "sức mạnh" do cấu trúc nhưng cũng về "sức mạnh" do sự thay đổi và phản ứng với sự thay đổi.
